آب ،حق همه

سیستم استخراج در کاریز طوری است که آب بدون کمک و صرف هزینه فقط با استفاده از نیروی ثقل از زمین خارج می‌گردد. با توجه به چاهها و کاریزهای موجود ، آب کاریز در مقابل آبی که از چاه استخراج می‌شود، ارزانتر تمام می‌شود. آب کاریز دائمی است و در مواقع اضطراری کشت و زراعت و در مواقع حساس(نیاز به آب) ، قطع نمی‌شود. منابع آب زیر زمینی توسط کاریز دیر تمام می‌شوند و استفاده طولانی دارند، هر چند بطور دائم آب‌ها - چه مصرف شوند و چه نشوند - خارج می‌گردند. کاریز دارای مزایای بسیار زیادی است که در اینجا فقط به تعداد محدودی از آنها اشاره شده است.

در زمینهای هموار و نواحی ای که زمین شیب کافی ندارد و نیز زمین‌های خیلی سست و ماسه‌ای امکان حفر کاریز نیست. آب کاریز، بطور دائم جریان دارد و قابل کنترل نیست. به همین خاطر کاریز مدام باعث تخلیه آب زیرزمینی می‌شود. در فصولی که به آب احتیاج نیست و یا احتیاج به آب خیلی کم است، امکان جلوگیری از جریان و یا کنترل کاریز وجود ندارد.

کاریز به خاطر این که در سفره‌های آب زیرزمینی کم عمق استفاده می‌شود و این منابع هم غنی نیستند و دارای نوسان زیادی هستند، نسبت به تغییرات سطح آب زیر زمینی خیلی حساسیت دارد. در فصول گرم که گیاه به آب بیشتری نیاز دارد و همین طور در فصول و سالهای خشک، آب کاریز کم می‌شود. کاریز نسبت به چاه در مقابل سیل و زلزله و امثال اینها آسیب پذیرتر است و خرابی در کاریزها بعضی مواقع طوری است که احیا مجدد آنها یا ممکن نمی‌باشد و یا از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست.

 سفره هاي آزاد :

در سفره هاي آزاد سطح ايستايي ، همان سطح فوقاني منطقه اشباع است. مقدار فشار در سطح ايستايي سفره هاي آزاد برابر فشار اتمسفر است. سطح ايستايي بسته به مقدار تغذيه يا تخليه آن ، آزادانه نوسان مي کند، زيرا لايه غير قابل نفوذي در بالاي ان قرار ندارد. حالت خاصي از سفره هاي آزاد «سفره هاي معلق» هستند. اين سفره ها معمولا در داخل منطقه تهويه يا منطقه اشباع نشده خاک و در روي لايه هاي نفوذ ناپذيري که گسترش محدودي دارند، مثلا عدسيهاي رسي ، تشکيل مي شوند. از اين سفره هاي مقدار کمي آب و آن هم بطور موقت مي توان بدست آورد.

▪ سفره هاي تحت فشار :

فره هاي تحت فشار يا محصور يا آرتزين در محلي تشکيل مي شود که آب زيرزميني بوسيله لايه اي نسبتا نفوذناپذير از بالا محدود شود و در نتيجه تحت فشاري بيش از اتمسفر است. علت آنکه در سفره هاي تحت فشار آب از محل خود بالاتر مي آيد آن است که محل تغذيه سفره ، يعني منطقه اي که از طريق آن آب سفره تامين مي شود، در ارتفاعي بالاتر از سطح فوقاني منطقه اشباع در محل حفر چاه قرار دارد.

در سفره هاي تحت فشار به جاي سطح ايستايي سطح پيرومتريک را در نظر مي گيرند و آن عبارت از سطحي فرضي است که در هر منطقه با ارتفاع فشار هيدروستاتيک آب در سفره تحت فشار مطابقت دارد. به زبان ساده تر منظور سطحي است که اگر چاهي در هر نقطه از سفره تحت فشار حفر کنيم ارتفاع صعود يا فوران آب چاه را در آن نقطه نشان مي دهد.

قنات

عبارتست از یک سوراخ افقی ، با شیب کمی به سمت خارج تا مسافتهای طولانی در دل زمین حفر می‌شود تا به سفره آب زیرزمینی رسیده و در آن پیشروی نماید. این مسیر افقی معمولا توسط چاههای قائم متعددی به سطح زمین متصل می‌شود. از این چاهها مصالح حفاری شده به خارج هدایت شده و ضمن ایجاد امکان پیشروی سریعتر ، موادی نیز انجام شود. در کف قنات معمولا با قرار دادن ناوه‌ها سفالی ، یا مصالح دیگر ، از نفوذ مجدد آبها ، ضمن حرکتشان به خارج ، جلوگیری می‌شود. 

چاه

چاه سوراخ قایمی است که از سطح زمین تا داخل منطقه اشباع آب زیرزمینی حفر می‌گردد و به تدریج آب زیرزمینی در آن جمع می‌شود. بیرون آوردن آب از چاه یا بطور مصنوعی و با استفاده از تلمبه‌های دستی یا موتوری صورت می‌گیرد. استفاده از آبهای زیرزمینی بوسیله حفر چاه در همه نقط دنیا متداول است. حفر چاه برای استخراج آب زیرزمینی در رسوبات ناپیوسته بیشتر به روش ضربه‌ای و در سنگها عمدتا به روش دورانی صورت می‌گیرد. استفاده از آبهای زیرزمینی بوسیله حفر چاه در همه نقاط دنیا متداول است.